Engelli Hakları

25.04.2013 tarihinde kabul edilen 6462 Sayılı Kanun ile ‘’özürlülük ‘’kelimesi yerine ‘’engellilik’’,  ‘’sakatlanmak ‘’ kelimesi yerine ‘’engelli hale gelmek’’, ‘’engelliler’’ kelimesi yerine ‘’engelliler ‘’Askerlik Kanununda geçen ‘’çürüklerin‘’,’’çürüklük’’ ifadeleri yerine sırasıyla ‘’askerliğe elverişli olmayanların’’ ve ‘’ askerliğe elverişli olmama’’şeklinde değiştirilmiştir. Buna göre bu yasanın kabulüne dek çıkartılmış tüm kanun, yönetmelik ve genelgelerde geçen sakat, engelli, çürük ifadeleri tüm mevzuatların yenilenmesine dek kalacaktır.06.02.2014 tarihinde kabul edilen 6518 Sayılı Kanun ile 2828 Sayılı Kanundaki ‘’muhtaç’’ ibaresi ‘’ihtiyacı olan’’ şeklinde değiştirilmiştir.

1)5378 Sayılı Engelliler Hakkında Kanun
Geçici Madde 5- (Ek: 25.4.2013-6462/2 md.) Engelli bireylerin bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten önce ilgili mevzuatına göre almış oldukları sağlık kurulu raporlarına istinaden hâlen yararlanmakta oldukları hak ve menfaatlerin, sağlık kurulu raporu dışındaki diğer şartların muhafaza edilmesi ve ilgili mevzuatına göre bu hak ve menfaatlerin devamının mümkün olması kaydıyla, önceki raporların geçerlilik süresi içinde aynı şekilde uygulanmasına devam olunur. Ayrıca, engelli bireylerin ilgili mevzuatına uygun olarak daha önceden almış oldukları sağlık kurulu raporlarına istinaden engellilik durumlarının tespitine veya engellilikleri dolayısıyla kendilerine veya yakınlarına kolaylıklar ya da haklar teminine yönelik olarak bu maddenin yayımı tarihine kadar verilmiş olan özürlü, sakat, çürük veya zihinsel ya da bedensel engelleri niteleyen benzeri ibareleri içeren belge, kimlik, kart ve benzeri belgelerin, geçerli oldukları süreler dâhilinde yenilenmeleri gerekmez.

2)Engellilik Ölçütü, Sınıflandırması Ve Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik. 30 Mart 2013 Kazanılmış haklar
Madde 18 –(1) Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce; engelliler için düzenlenmiş sağlık kurulu raporlarıyla belirlenmiş olan engel oranları, çalışma gücü kayıp oranları, vücut iş görme gücü kaybı oranları, tüm vücut fonksiyon kaybı oranları geçerli olup bu oranlara dayanılarak sağlanmış sosyal destek ve yardım hizmetlerinin sürdürülebilmesi için yeniden engelli sağlık kurulu raporu düzenlenmez.

2022 sayılı Kanunun uygulanmasında;
a) Engel durumuna göre toplam engel oranı % 40 ile % 69 arasında olanlar “engelli”,
b) Engel durumuna göre toplam engel oranı % 70 ve üzeri oranda olanlar ise “başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek derecede engelli” olarak kabul edilir.
2022 sayılı Kanuna göre ihtiyacı olan kişi; hane içi gelirinin hane içindeki kişi sayısına bölünmesi sonucu kişi başına düşen geliri asgari ücretin üçte birinden az olan kişidir.
01 Ocak 2015- 30 Haziran 2015 döneminde geçerli olmak üzere asgari ücretin üçte biri: 286,32 TL
01 Temmuz 2015- 31 Aralık 2015 döneminde geçerli olmak üzere asgari ücretin üçte biri:303,47 TL
2022 Sayılı Kanuna göre engelli maaşları şunlardır:

1) On sekiz yaş üstü engelli maaşı (engel oranı %70 ve üzerinde olanlar için)
2) On sekiz yaş üstü engelli maaşı (engel oranı % 40 ile % 69 arasında olanlar için)
3) On sekiz yaş altı engelli yakını maaşı

1-On Sekiz Yaş Üstü Engelli Maaşı ( %70 ve üzerinde engelli olanlar için) Bağlanma Şartları:
a) Başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde engelli olduklarını ilgili mevzuatı çerçevesinde alınacak sağlık kurulu raporu ile kanıtlamış olmak.
b) 65 yaşını doldurmamış olmak üzere 18 yaşını doldurmuş Türk vatandaşı olmak.
c) Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birisinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmamak.
d) Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışmamak.
e) Nafaka bağlanmış ya da nafaka bağlanması mümkün olmamak.
f) Her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından tespit olunarak ihtiyacı olduğuna karar verilmiş olmak.
Başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek şekilde en az % 70 oranında engelli olanlara on sekiz yaş üstü engelli maaşı ihtiyaç hâli devam ettiği müddetçe (4.860) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda ödenir.

2- On Sekiz Yaş Üstü Engelli Maaşı (% 40 ile % 69 arasında engelli olanlar için) Bağlanma Şartları:
a) İlgili mevzuatı çerçevesinde alınacak sağlık kurulu raporu ile engelli olduklarını kanıtlamış olmak.
b) 65 yaşını doldurmamış olmak üzere 18 yaşını doldurmuş Türk vatandaşı olmak.
c) Talebine rağmen Türkiye İş Kurumu tarafından işe yerleştirilememiş olmak.
d) Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmıyor olmak.
e) Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışmıyor olmak.
f) Nafaka bağlanmış ya da nafaka bağlanması mümkün olmamak.
g) Her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından tespit olunarak ihtiyacı olduğuna karar verilmiş olmak.
Bu şartları taşıyan %40-69 arasında engelli olanlara Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından ihtiyacı olduğuna karar verilenlere ihtiyaçlık hâli devam ettiği müddetçe (3.240) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanır.
18 yaş üstü engelli maaşı alanlar Genel Sağlık Sigortalısı sayılırlar ve primleri SGK tarafından ödenir.

3-On sekiz yaş altı engelli yakını maaşı
a) 18 yaşını doldurmamış Türk vatandaşı olmak.
b) Nafaka bağlanmış veya nafaka bağlanması mümkün olmamak.
c) Sosyal güvenlik kuruluşlarının herhangi birinden her ne nam altında olursa olsun bir gelir veya aylık hakkından yararlanmamak.
d) Uzun vadeli sigorta kolları açısından zorunlu olarak sigortalı olunması gereken bir işte çalışan durumunda kendisine bakmakla yükümlü bir yakını bulunmamak.
e) İlgili mevzuatı çerçevesinde yetkili hastanelerden alınacak sağlık kurulu raporu ile toplam olarak en az % 40 oranında engelli oldukları kanıtlanmış olmak.
f) Engelli yakınlarının bakımını fiilen yürüten kişinin Türk vatandaşı olması.
g) Her ne nam altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı 16 yaşından büyükler için belirlenmiş olan asgari ücretin aylık net tutarının 1/3’ünden daha az olduğu ya da aynı tutardan fazla gelir sağlamasının mümkün olmadığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından tespit olunarak ihtiyacı olduğuna karar verilmiş olmak.
h) Kendisine maaş bağlanacak olan engelli yakınının engelli birey ile aynı hanede oturuyor olması şarttır.
g) Kendisine maaş bağlanacak engelli yakınının % 70 ve üzerinde engelli olması halinde engelli yakını maaşı bağlanmaz.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları tarafından muhtaç olduğuna karar verilenlere muhtaçlık hâli devam ettiği müddetçe ve bakım ilişkisini fiilen gerçekleştirmeleri kaydıyla, (3.240) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımından bulunacak tutarda aylık bağlanır.
18 yaş altı engelli çocuklar Genel Sağlık Sigortalısı sayılırlar.18 yaşından küçük engellilerin bakımı amacıyla aylık bağlanacak kişilerden genel sağlık sigortalısı veya bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar 5510 Sayılı Kanuna göre sigortalı olurlar. Bu işlem için Genel Müdürlük tarafından muhtaçlık kararı verilen ve maaş bağlanacak engelli yakını sistem üzerinden Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilirler.
2022 sayılı Kanun kapsamında verilen aylıklara ilişkin olarak vatandaşlar ALO 144 Sosyal Yardım Hattını arayarak başvuru durumu sorgulama, ödeme bilgisi öğrenme ve benzeri işlemlerini gerçekleştirebileceklerdir. Sabit ve mobil hatlardan 144 tuşlandığında ücretsiz olarak aranabilen Alo Sosyal Yardım Hattı ile sosyal yardıma ihtiyacı olan vatandaşlara profesyonel iletişim desteği sağlanmaktadır.

Vakıflar Genel Müdürlüğünce 18 yaşını dolduran,% 40 ve üzeri engelli olup hiçbir ad altında maaş almayanlardan gerekli şartları taşıyanlara aylık bağlanır. Vakıflar Genel Müdürlüğünden veya http://www.vgm.gov.tr/  adresinden bu konuda bilgi alınabilir.

Evde bakım maaşı ödenmesi uygulaması 24.05.1983 ta¬rih¬li ve 2828 sa¬yı¬lı Sos¬yal Hiz¬met¬ler ve Ço¬cuk Esir¬ge¬me Kurumu Ka¬nu¬nu¬na 01.02.2007 tarihinde ilave edilen Ek Madde (7) deki (19.02.2014 tarihinde değişik hali ile)

“ Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirler toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, asgari ücretin aylık net tutarının 2/3’ünden daha az olan engellinin ihtiyacı olan engelli sayılacağı ve bunlardan bakıma ihtiyacı olan engellilerin evde bakımının desteklenmesi amacıyla sosyal yardım ödeneceği, ortalama aylık gelir tutarının hesaplanmasında, hanede birden fazla bakıma ihtiyacı olan engelli bulunması halinde, birinci bakıma ihtiyacı olan engelliden sonraki her bakıma ihtiyacı olan engellinin iki kişi sayılacağı’’ifadesi ile sağlanır.
Evde bakım maaşının bağlanmasında engelli raporunda mutlaka ‘’ağır engelli’’ ibaresi olmalı ve hane gelir tespitinde gelirlerin toplamının hanedeki kişi sayısına bölümünde gelirin; kişi başına asgari üçte birinden az olması gerekir.
01 Ocak 2015- 30 Haziran 2015 döneminde geçerli olmak üzere asgari ücretin üçte ikisi: 572,64 TL
01 Temmuz 2015- 31 Aralık 2015 döneminde geçerli olmak üzere asgari ücretin üçte biri:606,94 TL
Müracaatlar İl/İlçe Sosyal Hizmetler Müdürlüklerine yapılan müracaatta istenen belgeler şu şekildedir:
-T.C. Kimlik Numarası beyanı,
-Engelli sağlık kurulu raporu,
-Bakmakla yükümlü olunan bireyler kapsamındaki kişilerin gelir ve mal durumuna ilişkin yazılı beyanı ve taahhüdü ile beyanın içeriğine dair belgeler,
-İki adet vesikalık fotoğraf,
-Varsa öğrenim durumunu gösterir belge veya sureti,
-Engellinin vasisi var ise, vesayete ve vasi atanmasına ilişkin mahkeme kararı. Bedensel engelli olanlar için vasi kararı istenmez.
-Anne babanın boşanmış olması hâlinde, boşanmaya ilişkin mahkeme kararı,
-İl müdürlüklerince, beyan edilen T.C. Kimlik Numarası üzerinden elde edilecek nüfus cüzdanı sureti, aile nüfus kayıt örneği ve ikametgâh adres belgesi dosyaya eklenecektir.

Bakıma ihtiyacı olan engelli veya yasal temsilcisi, bakmakla yükümlü birey sayısındaki ve engellinin ve bireylerin gelirlerindeki değişikliği bir ay içinde il müdürlüğüne bildirmek zorundadır. Bakım hizmeti alan engelli bireyin vefatı halinde bakım hizmeti veren kişi en geç on beş gün içinde durumu il müdürlüğüne bildirmek zorundadır. Aksi takdirde sorumlular hakkında hukuki ve idari işlem yapılır. Bakıma ihtiyacı olan engellinin ikametgâh adresinin değişmesi hâlinde akrabası tarafından en geç on beş gün içinde il müdürlüğüne bildirilmesi zorunludur. Aksi takdirde sorumlular hakkında hukuki veya idari işlem yapılır.

Bakılan kişinin hastaneye yattığı hallerde, hastaneden alınan yatışı gösteren bir belge ile il müdürlüğüne bildirim yapılmalıdır. Aksi halde kontrol amaçlı eve incelemeye gelen yetkililerin bakılan ve bakıcıyı adreste bulamaması halinde aleyhinizde rapor düzenlenebilir. Bakıma ihtiyacı olan engelli ile akrabanın aynı adreste ikamet etmesi esastır. Ancak, bakıma ihtiyacı olan engelliye bakacak başka kişinin bulunamaması durumunda bakım hizmetleri değerlendirme heyetinin de bakım hizmetinin verilmesinde sorun veya yetersizlik olmayacağına kanaat getirmesi şartıyla, bakım hizmeti her gün rahatlıkla gelinip gidilebilecek yakınlıktaki farklı adresteki akraba tarafından da verilebilir. Bu durumda, bakıma ihtiyacı olan engellinin yirmi dört saat içindeki tüm bakım ihtiyacının giderilmesi ve fiilen en az sekiz saat bakıma ihtiyacı olan engelli ile birlikte olunması ve bakım raporunda sekiz saatten az olmamak üzere kaç saat birlikte olunacağının belirtilmesi gereklidir.
Akrabaları tarafından günde yirmi dört saat süreyle bakılan bakıma ihtiyacı olan engelliler için (10.000) gösterge rakamı ile memur aylık katsayısının çarpımı sonucu bulunacak tutar kadar aylık sosyal yardım yapılır. Bir akraba, bakıma ihtiyacı olan bir engelliye veya bakmakla yükümlü olunan bireyler tanımındaki aynı evde yaşayan bakıma ihtiyacı olan iki engelliye bakım hizmeti verebilir.

Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Yaşlılık sigortasından sağla|||nan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 28. maddesi ile sağlanmıştır.
Bu düzenleme şu şekildedir: (Ek fıkra: 17.04.2008-5754/16 md.) Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli (11.09.2014 değişik) çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.’’
İlave edilecek süre;
a) Kadın sigortalının sigortalılık başlangıcının 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden (1 Ekim 2008) önce veya sonra olmasına,
b) Çocuğun doğum tarihine,
c) Ölmesi halinde ölüm tarihine,
d) Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malül durumda olma halinin başlangıç ve bitiş tarihine
e) Çocuğun evli olup olmadığına,
f) Kadın sigortalı boşanmış ise velayetin kadın sigortalıda olup olmadığına,
g) Çocuğun, kadın sigortalı tarafından evlat edinilip edinilmediğine,
h) Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğun birden fazla olmasına,
ı) 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretli veya ücretsiz sürekli ve yatılı olarak faydalanıp faydalanmadığına göre belirlenecektir.

5510 Sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 sonrası prim ödeme gün sayılarının veya çalışılan sürenin dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.

Bu süre için önemli olan engelli çocuğun bakıma ihtiyaçlık halinin başladığı tarih ile sona erdiği tarih arasında geçen sürelerin ve bu süre içinde çocuğun yaşadığının tespitidir.

1 Ekim 2008 öncesi ağır engelli çocuğu olan çalışanların bu tarihten önceki süreleri erken emeklilik için değerlendirilmez.
Erken emeklilik hakkının kullanımı 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretli veya ücretsiz sürekli ve yatılı olarak faydalanıp faydalanmadığına göre belirlenmektedir. Engelli çocuğunu yatılı kuruma verenler; çocuğunu yatılı kuruma teslim ettikleri tarihten itibaren erken emeklilik hakkından yararlanamazlar.

Evlatlık alınan çocuklar bakıma ihtiyaç duyacak derecede engelli ise çocuğun evlatlık alındığı tarihten itibaren anne erken emeklilik hakkından yararlanır.
Malul çocuğun evlenmesi halinde evlendiği tarihten sonraki süreler için işlem yapılmaz.

Bakıma ihtiyacı olan çocuğun çalışıyor olması annenin erken emeklilik hakkından yararlanmasına engel değildir. Ayrıca çocuğun özel eğitim alması da annenin erken emeklilik hakkından yararlanmasına engel değildir.

Birden fazla engelli çocuğu olanlar için; her çocuk için SGK ya müracaat etmelidir. SGK her çocuğun bakıma ihtiyacı olup olmadığının tespitini yapar. Ancak sadece biri üzerinden erken emeklilik hakkından yararlanılır. SGK nın her bir çocuk için işlem yapmasının nedeni: Erken emeklilik hakkından yararlanılan çocuğun bakıma ihtiyaçlığının ortadan kalkması halinde bu hakkın diğer çocuk üzerinden devamının sağlanmasıdır.
Anne baba boşandığında eğer velayet anne üzerinde kalırsa çalışan anne erken emeklilik hakkından yararlanmaya devam eder. Ancak velayet babada kalırsa annenin yararlandığı erken emeklilik süresi mahkeme kararının çıktığı gün sona erer. O tarihe kadar geçen süreler için anne erken emeklilik hakkından yararlanmış olur.

Bakıma ihtiyacı olan çocuğun vefatı halinde erken emeklilik hakkından yararlanma süresi sona erer. Vefat tarihine dek SGK ya erken emeklilik hakkı için müracaat etmemiş olanlar bu tarihten sonra da SGK ya müracaat ederek çocuğunun yaşadığı süre içinde bakıma ihtiyaç duyduğu olduğu süreler için erken emeklilik hakkından yararlanmayı talep edebilirler.

Erken emeklilik için başvurusu kabul edilmiş annenin engelli çocuğu erkek ise 18 yaşını doldurduğunda sağlık yardımı kesilmeden devam eder. Çünkü annenin erken emeklilik müracaatı nedeniyle engelli çocuğa ait bilgiler yani engelli çocuğun bakıma ihtiyacı olan çocuk olduğu SGK kayıtlarında yer almaktadır.